مێژووی کورد لە سەدەی 16هەمدا

گرینگی مێژووی کورد لە سەدەی شازدەهەمدا

دۆخی گشتی:

• دابەشبوونی ناوچە کوردنشینەکان: لە سەدەی ١٦ەمدا، کوردستان لە نێوان ئیمپراتۆریەتی عوسمانی (لە باکوور و ڕۆژئاوا) و ئیمپراتۆریەتی سەفەوی (لە باشوور و ڕۆژهەڵات) دابەش بوو. ئەم دابەشبوونە بەهۆی شەڕەکانی نێوان ئەم دوو دەوڵەتە بەهێزەوە سەریهەڵدا، کە کوردەکان زۆرجار لە نێوان هەردوو لا داگیر بوون.
• شەڕی چاڵدێران (١٥١٤): یەکێک لە رووداوە سەرەکییەکانی سەرەتای سەدەی ١٦ەم، شەڕی چاڵدێران بوو لە نێوان عوسمانیەکان بە سەرکردایەتی سوڵتان سەلیم یەکەم و سەفەوییەکان بە سەرکردایەتی شا ئیسماعیل یەکەم. کوردەکان لەم شەڕەدا بەشدار بوون، بە تایبەتی لە لایەن عوسمانیەکانەوە، چونکە چەندین سەرکردەی کورد (وەک ئیدریس بەدلیسی) پشتگیری عوسمانیەکانیان کرد. دوای بردنەوەی عوسمانیەکان، زۆربەی ناوچە کوردنشینەکانی باکوور و ڕۆژئاوا کەوتنە ژێر دەسەڵاتی عوسمانی.

دەوڵەتە کوردییەکان:

• میرنشینە کوردییەکان: لە سەدەی ١٦ەمدا، چەندین میرنشینی کوردی بە شێوەیەکی نیمچە سەربەخۆ لە ژێر سێبەری عوسمانی و سەفەویدا بوونیان هەبوو. بۆ نموونە:
  • میرنشینی بەدلیس: یەکێک لە میرنشینە بەهێزەکانی کورد بوو لە باکووری کوردستان، کە لە سەرەتادا نیمچە سەربەخۆ بوو، بەڵام دواتر لەژێر دەسەڵاتی عوسمانیدا چڪسایەوە.
  • میرنشینی سۆران: لە ناوچەی باشووری کوردستان، سۆران بە سەرکردایەتی میرەکانی وەک میر محەمەد، بەرز بووەوە، بەڵام لە کۆتاییدا لەگەڵ عوسمانیەکان کەوتە ناکۆکی.
  • میرنشینی ئەردەڵان: لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان، ئەم میرنشینە لەژێر دەسەڵاتی سەفەویەکاندا بوو و پایتەختەکەی سنە (سەنەندەج) بوو. ئەردەڵان تا سەدەی ١٩ەم بەردەوام بوو وەک میرنشینێکی کوردی.
• سیستمی میرنشینەکان: عوسمانیەکان سیستمی “ئەیالەت”یان بەکارهێنا، کە تێیدا بە میرە کوردەکان دەسەڵاتی ناوخۆییان دابوو بەرامبەر بە وەفاداری بە سوڵتان. ئەمە بە کوردەکان هەندێک ئازادی دەدا، بەڵام لە ژێر کۆنترۆڵی عوسمانیدا بوون.

گرنگترین رووداو:

• ناکۆکییەکانی عوسمانی-سەفەوی: کوردەکان زۆرجار لە نێوان ئەم دوو دەوڵەتەدا بوونە قوربانی، بەڵام هەندێک جار توانیویانە سوود لە ناکۆکییەکان وەربگرن بۆ بەهێزکردنی دەسەڵاتی خۆیان.

کۆمەڵگە و کەلتوور:

• کوردەکان لەم سەدەیەدا کۆمەڵگەیەکی نیمچە کۆچەری و نیمچە نیشتەجێ بوون، کە بە هۆزەکان دابەش بووبوون. زمانی کوردی بە شێوەزارەکانیەوە (سۆرانی، کورمانجی، و هەورامی) بەردەوام بوو، و هەرچەندە زۆرینەی کوردەکان موسڵمان بوون، هێشتا کەلتوور و نەریتە کۆنەکانیان پاراستبوو.

بۆ دۆزینەوەی باشترین کتێبەکان لەگەڵ ژین‌بووک بن.